Waloryzacja prac w umowie o roboty budowlane zawartej w ramach prawa zamówień publicznych

Ze względu na utrzymującą się wysoką inflacje, coraz częściej i głośniej Wykonawcy i Podwykonawcy robót budowlanych domagają się waloryzacji umów o roboty budowlane. Takie argumenty można również zauważyć w orzecznictwie Krajowej Izby Odwoławczej, która stwierdziła, iż „klauzule waloryzacyjne zyskują na znaczeniu zwłaszcza w aktualnej sytuacji gospodarczej, w której obserwujemy m.in. znaczny wzrost cen materiałów i robót budowlanych, braki kadrowe i sprzętowe, wstrzymanie dostaw produktów, komponentów produktu lub materiałów, trudności w dostępie do sprzętu czy też w realizacji usług transportowych„(orzeczenie KIO z 25 maja 2022 r., sygn. KIO 1151/22).

Na wstępie należy również zauważyć, iż zapis w prawie zamówień publicznych obligujący do uwzględnienia waloryzacji w umowie pomiędzy zamawiającym a wykonawcą funkcjonuje od niedawna, tj. od momentu obowiązywania nowej ustawy o zamówieniach publicznych (obowiązującej od 2019 r.).

Postanowienia waloryzacyjne w umowie o roboty budowlane

Ustawa o zamówieniach publicznych wprowadziła obowiązek uwzględniania zapisów waloryzujących w art. 439 ustawy PZP. Postanowienia waloryzacyjne zostały w przepisie określone jako „postanowienia dotyczące zasad wprowadzania zmian wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy w przypadku zmiany ceny materiałów lub kosztów związanych z realizacją zamówienia”.

Zgodnie z brzmieniem tego przepisu, waloryzacja powinna być zawartej w przypadku:

• Umowy, której przedmiotem są roboty budowlane, dostawy lub usługi; oraz
• Gdy określone powyżej umowy, zostały zawarte na okres dłuższy niż 6 miesięcy.

Oznacza to, iż przepis ma zastosowanie do wszystkich zamówień na dostawy, usługi i roboty budowlane w sytuacji, gdy umowa będzie zawierana na okres dłuższy niż 6 miesięcy. Zamawiający nie ma możliwości pominięcia tego typu zapisów w opisanych umowach. W przypadku zaniechania uwzględnienia waloryzacji w projekcie umowy z Wykonawcą, Zamawiający naraża się na skuteczne odwołanie potencjalnego Wykonawcy przed Krajową Izbą Odwoławczą (np. Wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 7 października 2022 r. o sygn. KIO 2512/22).

Kiedy można skorzystać z waloryzacji?

Z waloryzacji można skorzystać w sytuacji realnej zmiany cen materiałów lub kosztów związanych z realizacją zamówienia. Podwyższenie cen i kosztów należy rozumieć w sposób szeroki, o ile ma to związek z realizacją zadania. 

Przykładową zamianą cen materiałów lub kosztów mogą być:

• Koszt pracy fizycznej (wynikający np. ze zmiany wynagrodzenia minimalnego);
• Koszt najmu sprzętu budowlanego;
• Koszt materiałów niezbędnych do wykonania zadania.

Doktryna oraz orzecznictwo na chwilę obecną nie dopuszczają do waloryzacji kosztów wynikających z np. podniesienia wysokości świadczeń publicznoprawnych (np. wzrost składek ZUS).

Ustawodawca precyzyjnie wskazuje kierunek, w jakim powinna być przygotowana klauzula waloryzująca.  Określone to zostało w art. 439 ust. 2 ustawy PZP, zgodnie z którym, w umowie należy uwzględnić:

„1)    poziom zmiany ceny materiałów lub kosztów, o których mowa w ust. 1, uprawniający strony umowy do żądania zmiany wynagrodzenia oraz początkowy termin ustalenia zmiany wynagrodzenia;

2)      sposób ustalania zmiany wynagrodzenia:

a)      z użyciem odesłania do wskaźnika zmiany ceny materiałów lub kosztów, w szczególności wskaźnika ogłaszanego w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego lub

b)      przez wskazanie innej podstawy, w szczególności wykazu rodzajów materiałów lub kosztów, w przypadku których zmiana ceny uprawnia strony umowy do żądania zmiany wynagrodzenia;

3)      sposób określenia wpływu zmiany ceny materiałów lub kosztów na koszt wykonania zamówienia oraz określenie okresów, w których może następować zmiana wynagrodzenia wykonawcy;

4)      maksymalną wartość zmiany wynagrodzenia, jaką dopuszcza zamawiający w efekcie zastosowania postanowień o zasadach wprowadzania zmian wysokości wynagrodzenia.”

W rezultacie przy waloryzacji umowy, należy zastanowić się, jaki będzie wskaźnik zmiany cen ustanowionych w umowie.

W praktyce, wskaźnik waloryzacji powinien być obiektywny, czyli niezależny od stron umowy, a także jednoznaczny. Wybór wskaźnika inflacji ma także znaczenie, gdyż predefiniuje metodę obliczenia waloryzacji – generalnie w doktrynie można się spotkać z metodami uproszczonymi (opartymi o wskaźnik inflacji GUS), szczegółowymi (opartymi o arytmetyczne wyliczenie wzrostu kosztów) lub koszykowymi. 

Istotnym jest, że moment na kwestionowanie metody waloryzacji Wykonawca ma do momentu podpisania umowy. Jeżeli w trakcie obowiązywania umowy, Wykonawca stwierdzi, iż wybrana metoda waloryzacji nie odpowiada realnemu wzrostowi cen, to nie może on zarzucić Zamawiającemu nieprawidłowego zastosowania art. 439 ustawy PZP. Taki wniosek płynie również z orzeczenia z dnia 6 maja 2022 r. o sygn. akt: KIO 1048/22 z, w którym Izba, stwierdziła, że „Skoro odwołujący twierdzi, że wzrost kosztów poszczególnych składników cenotwórczych składających się na usługę […] powoduje konieczność urealnienia klauzuli waloryzacyjnej, to nie powinien godzić się na metodę indeksacji uproszczonej, w której nie będą wyróżnione zmiany cen poszczególnych materiałów lub kosztów, ale ulegną one spłaszczeniu zgodnie z metodyką ustalania wybranego wskaźnika inflacji.”

Waloryzacja Wykonawcy a waloryzacja Podwykonawcy

Zgodnie z przepisami, Wykonawca, którego wynagrodzenie zostało zmienione, ma obowiązek dokonania zmiany wynagrodzenia przysługującego podwykonawcy, w zakresie odpowiadającym zmianom cen materiałów lub kosztów dotyczących zobowiązania podwykonawcy, jeżeli przedmiotem umowy są roboty budowlane lub usługi, a okres obowiązywania umowy przekracza 6 miesięcy. Tak wynika bezpośrednio z treści art. 439 ust. 5 ustawy PZP.

Waloryzacja w Prawie zamówień publicznych

Dokonując wykładni funkcjonalnej, należy wskazać, iż celem wprowadzenia obowiązkowych postanowień waloryzacyjnych było równe rozłożenie ryzyk pomiędzy strony w zakresie kierunków możliwej waloryzacji. Ustawodawca wskazał przy tym, że przez zmianę cen materiałów lub kosztów rozumie się jej wzrost jak i jej obniżenie, co teoretycznie może powodować odpowiednie zwiększenie lub zmniejszenie wynagrodzenia. 

W praktyce mechanizm jest coraz częściej wykorzystywany przez wykonawców w obliczu dynamicznych zmian cen towarów i kosztów. Celem waloryzacji jest zrekompensowanie ponadstandardowych wzrostów cen, jednakże, należy pamiętać, iż waloryzacja nie powinna prowadzić do bezpodstawnego wzbogacenia się którejkolwiek ze stron kontraktu.

Zapraszamy do kontaktu, wykonawców, podwykonawców oraz zamawiających zainteresowanych kwestiami waloryzacji umowy.